НАЗОРАТ: уруғлик майдонларда ғалла ўрим-йиғим ишларини ташкил этиш тартиби қандай? 

Республикамиз бўйлаб, ғалла ўрим-йиғим ишлари авж паллага кираётган масъулиятли дамда уруғлик ғалла майдонларини ўриш ишларига алоҳида эътибор қаратилиб, инспекция томонидан назорат тадбирлари амалга оширилмоқда.

Ҳукуматнинг 2023 йил 3 июндаги “2023 йил ҳосилидан буғдой харид қилиш ва ички бозорда нархлар барқарорлигини таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига асосан 2024 йил ғалла ҳосили учун 240 минг 450 тонна уруғлик дон жамғарилиши белгиланган. 

Шундан “Ўздонмаҳсулот” АК тизимидаги ҳудудий 28 та дон корхоналаринг 46 та шохобчаларига 109 750 тонна, “Уруғчиликни ривожлантириш маркази” га қарашли 17 та уруғлик цехларига 99 750 тонна ва Кластер корхоналарининг 9 та уруғлик қабул қилиш масканларига 30 950 тонна уруғликлар жамғарилади.

Республикада  2023 йил ҳосилидан ҳисобот даврида, апробация натижаларига асосан жами 128 та тумандаги 2 916 та субъектларнинг 80 минг гектар уруғлик майдони яроқли, 685 та субъектларнинг 10 минг гектар уруғлик майдонлари яроқсиз деб топилди.

Уруғлик майдонларда ўрим-йиғим тадбирининг долзарблигини ҳисобга олиб Вазирлар Маҳкамасининг «Қишлоқ хўжалиги экинлари уруғчилигига оид айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тасдиқлаш тўғрисида» 2021 йил 12 октябрдаги 641-сонли қарорида, танловдан ўтган уруғлик етиштирувчи субъектларнинг вазифа ва функциялари кўрсатилган. Унда уруғлик учун экилган бошоқли дон экинлари майдонлари уруғлик дон ўриш учун ажратилган комбайнларда ўрилиши, уруғлик донни махсус ажратилган автомашина билан ташилиши алоҳида белгилаб берилган.

Шу сабабли, уруғлик майдонларни ўриш ишлари ўта масъулиятли вазифалардан бири ҳисобланади. Жорий йил ғалла ҳосилидан сифати кафолатланган уруғликларини нес - нобуд қилмасдан ўз вақтида  йиғиштириб олиш мақсадида чора-тадбирлар белгиланиб, қуйидагиларни амалга ошириш зарур:

-биринчидан,  буғдойнинг селекцион навларини ҳар бир авлодлари бўйича ўз вақтида жамғариш мақсадида уруғлик ғалла майдонларида уруғлик ғаллани ўриш ҳамда ташиш учун алоҳида ўрим-йиғим отрядлари ташкил этиш;

-иккинчидан, бошоқли дон экинлари уруғлари сифатини кафолатли бўлишини таъминлаш мақсадида, уруғлик ғалла майдонларининг апробация кўригидан ўтганлиги бўйича тузилган далолатномалар ўрганилиб, “яроқли” деб топилган уруғлик майдонни  ўриш учун алоҳида комбайн ва уларга етарлича ташиш транспортларини ажратиш;

-учинчидан, уруғлик дон ўриш комбайнларининг олд ойнасига алоҳида ажралиб турувчи рангдаги “УРУҒЛИК ҒАЛЛА-2023ʼ белгиси,  кабина тепасига рангли байроқча ва ташиш техникаларига “Уруғлик ғалла ташийдиган автомашина” ёзувларини ўрнатиш;

-тўртинчидан, уруғлик учун ажратилган комбайнлар товар дон ўриш ёки ташиш учун жалб қилинмаслиги, бир навни ўриб тугатганидан сўнг иккинчи навни ўриш олдидан техникалардаги дон қолдиқларини тўлиқ тозалаш;

-бешинчидан, уруғлик ғалла майдонларда буғдойлар тўлиқ физиологик пишиб-етилиб- буғдой донидаги намлик 14-16 фоиз бўлгач,  тўла пишиш фазасига ўтгандан сўнг ўриш ишларини амалга ошириш;

-олтинчидан,  уруғлик майдонларнинг дала четларидаги ғалла ўриб олиниб, унинг 1-2- бункери товар донга топширилгач, қолган қисмини уруғлик дон учун  топширилишини назорат қилиш талаб этилади.

Ҳукуматнинг 2021 йил 12 октябрдаги 641-сонли қарор билан тасдиқланган «Уруғлик донни қабул қилиш, тайёрлаш, дорилаш, тарқатиш ва сифатини назорат қилиш тартиби тўғрисида»ги низом талабларига риоя этилишида қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим бўлади:

1. Қабул қилинаётган уруғлик материалларини таҳлил ўтказилаётган ишлаб чиқариш-технологик лабораториялари зарур ўлчов воситалари, синов ускуналари, реактивлар ва бошқа воситалар билан таъминланганлиги, лаборатория ускуналарини метрологик кўрикдан ўтказилганлиги;

2. Уруғлик дон топширувчи субъектлар томонидан дон корхоналарига келтирилган уруғлик доннинг ташқи аломатлари (шакли, типи, ранги) стандарт талабига жавоб бериши ҳамда навли уруғлик донларни тегишли ҳужжатларисиз қабул қилиш ва жойлаштиришга йўл қўйилмаганлигини;

3. Уруғлик қабул қилаётган омбор ва майдончалар жорий таъмирланиб, зараркунандаларга қарши дезинфекция ишлари амалга оширилганлиги ҳамда уруғлик донларни дислокацияга қатъий амал қилинган ҳолда алоҳида тўсиқ билан ҳимояланган, майдончаларга нав ва авлодлар бўйича қабул қилиш ва ёрлиқлар осиб қўйиш;

4. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида экиш учун тавсия қилинган қишлоқ хўжалиги экинларининг давлат реестрига киритилмаган ва апробация далолатномалари мавжуд бўлмаган ёки тўлиқ тўлғазилмаган, уруғликларни қабул қилинишига йўл қўйилмаслиги;

5. Уруғлик дон ҳужжатларсиз ёки нотўғри расмийлаштирилган ҳужжатлар билан келтирилган ҳар бир ҳолат бўйича корхона раҳбари, лаборатория ходими, “Ўзагроинспекция”нинг ҳамда уруғлик етиштирувчи субъектнинг мутахасcиси ва уруғлик дон топширувчи иштирокида далолатнома расмийлаштирилиши талаб этилади.

Юқоридагиларда келиб чиқиб, республикада келгуси йил ҳосили учун стандарт талабига жавоб берадиган уруғлик дон жамғариш мақсадида, “Ўзагроинспекция” ва Инспекция қошидаги “Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сифатини баҳолаш” марказининг жами 245 та тажрибали ходимлари бириктирилди.

Жойларга бириктирилган ходимларга дала апробация кўригидан ўтган ва “яроқли” деб топилиб апробация далолатномалари расмийлаштирилган майдонларни ўриш учун алоҳида комбайн ва ташиш техникалари амалга оширилиши ҳамда уруғлик буғдой навларининг аралашиб кетмаслиги учун оралиқ масофага эътибор бериш ва алоҳида тўсиқ билан ҳимояланган майдончаларга қабул қилиш бўйича вазифалар юклатилиб, бу борадаги назорат тадбирлари давом этмоқда.

Ш.Хайитов , “Ўзагроинспекция” нинг Қишлоқ хўжалиги экинлари уруғларининг етиштирилишини  назорат қилиш бошқармаси бош мутахассиси